|
Dili
DİL
Milli dil Kabartaycadır.Kafkas dillerinin kuzeybatıgruplarından Abhaz-Adige alt grubuna bağlıdır.Bu dil Kabardino-Çerkes olarak bilinir,çünkü bu iki dilin(kabartay-çerkes)tek edebi dil oluşturduğu kabul edilmektedir.Çok yakın olan diğer diller Abhaz,Abazin ve Adigedir.Özellikle Adige dili kabartayca ile çok yakındır ve kabartaylarda adige grubuna dahil olduğu için her iki dil Adiga-bze (adige dili) olarak adlandırılır.Kabartay dilinde dört lehçe vardır:Büyük kabartay,Mozdok,Beslan ve Kuban.Büyük kabartay ve özelliklede Beslan lehçesi edebi dil için esas alındı. Lehçeler arasındaki fark özellikle çok az ve çoğunlukla fonetik ve morfolojiktir.Kelime hazinesi arapça,türkçe,rusça ve farsça'dan çok sayıda kelime içerir.Yerli kelime yapılarında ilk göze çarpan özellik eş sesli ve çok anlamlı olmasıdır. İlk Kabartay gramer kitabı Pedagog Sh.B Nogmov(1840-1843)tarafından derlendi.İlk Kabartayca-Rusça sözlük 1889'da çıktı.Sovyet yönetimi döneminde kabartay dilinin bazı yönleri (tarihi gelişimi,lehçe farlılıkları vb)kısmen detaylı olarak çalışıldı isede İdari hukuki ve resmi prosedürde Rusça kullanılır.Fakat teoride gerekirse kabartayca'da kullanılabilir..
EĞİTİM
1958 de kabartayca 1.ve 4. sınıflarda eğitim dili olmasına rağmen 1972 lerden sonra öğretim dili rusça olan okullarda seçmeli ders olarak verilmeye başlandı.son dönemde ise eğitim dili rusçaolmakla birlikte kabartayca-adigece de ilkokuldan liseye kadar mecburi ders üniversite de ise isteğe bağlı seçmeli ders olarak okutulmaktadır. Cumhuriyet'te 1957 de kurulan bir üniversite, Jeofizik enstitüsü, Ekonomi,dil tarih ve edebiyat araştırmaları enstitüsü bulunmakla birlikte bu müesseselerde Kabartayca eğitim verilmemektedir(sadece isteyenler için seçmeli ders olarak okutulmaktadır).
İlk Gazete 1920 yılında yayınlanmış halen kabartayca,rusça ve balkarca gazeteler mevcuttur. Yine belirtilen dillerin hepsinde radyo ve sınırlı sürelerde olmakla birlikte Tv. yayını mevcuttur.(ortalama günde 4 saat)
1980 yılı içerisinde kabartayca yayımlanmış kitap baskı adedi 172000 dir.
Cumhuriyet'te bu güne değin 1923-1924 Latin harfleri , 1924-1936 Latin harfleri(Yakovlev'in versşyonu) , 1936 kiril alfabesi alınmış olup sonuncusu günümüzde de kullanılmaktadır.
DİN
Kabartaylar sünni ve müslümandırlar ancak Mozdok civarında civarında küçük bir hristiyan cemaat mevcuttur. Kabartay Kuzey kafkasya ve dağıstan diyanet işlerine bağlıdır. bölgede 1830 da 113 cami mevcuttu fakat günümüzde bu sayının kesin bilinmemekle birlikte 10-15 civarında(köyler dahil) olduğu tahmin edilmektedir.Ayrıca bölgede suudi ve kafkas (kabartay-çerkes) kökenli gönüllülerce dini eğitim veren bir okul mevcuttur.
NÜFUS ve DAĞILIMI
Bölgesel Dağılım : Nüfusun % 94.4'ü cumhuriyette , % 5.6'sı rusya ve eski sovyetlerde yerleşiktir.
Etnik kompozisyon : % 45.5 kabartay - % 9.0 Balkar - % 1.5 osetyalılar - %35.1 ruslar - %1.8 ukraynalılar - % 7.1 diğerleri
Kent,kırsal kesim dağılımı: Kentler: Kabartaylar %20.8 - Balkarlar %4.9 - Osetyalılar %1.9 - Ruslar %60.1 - Ukraynalılar % 3.0 - Diğerleri % 9.2
Köyler : Kabartaylar %67.0 - Balkarlar %12.2 - Osetyalılar %1.2 - Ruslar %16.3 - Ukraynalılar %0.6 - Diğerleri %2.7
Okuma yazma oranı:Bu konuda yeni dönemi yansıtan kesin rakamlar olmamakla birlikte okuma yazma oranı %99 dur (1970 sayımlarına göre her 1000 kişiden 30'u yüksekokul , 417'si lise ve 290'ı ilkokul mezunudur.
yine 1980 yılında yapıılan bir sayıma göre anadilini kabartayca olarak belirtenlerin oranı %97.9 , Rusça'yı ikinci dil olarak belirten ve iyi bilen kabartayların sayısı % 76.7 dir.
|